Soldaat van Oranjestrand

Bezetting

Op 10 mei 1940 openden de Nazi's de aanval op Nederland. Hoewel Den Haag de enige Europese stad was waar de Duitsers in de meidagen van 1940 werden teruggeslagen, trokken vier dagen later toch de Duitse soldaten Den Haag binnen. Ze vestigden er een bezettingsmacht.

Het eerste verzet ontstond al op 29 juni 1940 met de verjaardag van prins Bernhard. In Den Haag kwamen Oranjegezinde Nederlanders bijeen bij Paleis Noordeinde en droegen een witte anjer, de favoriete bloem van de prins. Als gevolg werd burgemeester De Monchy ontslagen. Verder mocht het Koninklijk Huis niet meer in de media genoemd worden en kwam er een verbod op het luisteren naar andere dan Nederlandse of Duitse zenders.

En zo ontstond bij een aantal avontuurlijke Nederlanders het idee om naar Engeland te vluchten om vandaar de Duitsers te bestrijden. Dit was geen gemakkelijke opgaaf, maar in de zomer van 1941 was het 25 personen toch gelukt uit bezet Nederland naar Engeland uit te wijken. Koningin Wilhelmina verleende hen de titel van 'Engelandvaarders'.

Engeland

Erik Hazelhoff Roelfzema was samen met Peter Tazelaar en Bram/Bob van der Stok in juni '41 aan boord van een vrachtschip Nederland ontvlucht. Een paar maanden later arriveerde daar ook Chris Krediet, die via Sovjet-Unie, Japan en de Verenigde Staten was ontsnapt.

Tazelaar over Hazelhoff Roelfzema: 'We hebben een paar woorden gewisseld, meer niet. Ik had wel direct door dat hij uit een andere sociale klasse afkomstig was dan de rest van de bemanning, met zijn bekakte accent'.

De vrienden ontwikkelden al snel een plan om een betrouwbaar contact tot stand te brengen tussen de Britse geheime dienst MI6 en het verzet in bezet Nederland.

De Engelandvaarders dienden eind juli 1941 een voorstel in bij de ministers Van Boeijen, Furstner en Van Kleffens. Zij wezen het idee af. In Engeland waren echter in korte tijd twee Nederlandse bestuurlijke facties ontstaan. Aan de ene kant de democratisch gekozen ministerraad en aan de andere kant koningin Wilhelmina, haar trouwe adjudant Francois van het Sant en prins Bernhard.

Hazelhoff en Tazelaar stapten na de afwijzing naar François van 't Sant die een paar deuren verderop op Chester Square 77 woonde en die keurde het plan goed: 'Accoord gemaakt betreffende het gaan van deze laatsten naar bezet-Nederland, in gezelschap van Krediet' In de daaropvolgende dagen betrok Van 't Sant ook de koningin, prins Bernhard en premier Gerbrandy er bij.

Peter Tazelaar was een onaangepast enfant terrible die leefde voor het avontuur. Erik Hazelhof en Chris Krediet waren net zo avontuurlijk, maar veel diplomatieker en daarmee beter geschikt om de komende landingen te organiseren. Peter Tazelaar vond alles best als hij maar diegene zou zijn die als geheim agent op Scheveningen zou landen.

Landing

Vanaf oktober 1941 deden Erik Hazelhoff Roelfzema, zijn Haagse vriend Chris Krediet en adelborst Peter Tazelaar pogingen om op Scheveningen te landen. Tijdens de zevende poging, in de nacht van 22 op 23 november 1941, hadden de vrienden moeite om Scheveningen te vinden en voer de boot bijna tegen de Pier op. Maar uiteindelijk lukte het Roelfzema en Tazelaar om de spectaculaire en beroemde landing uit te voeren.

Roelfzema: 'Zodra het water onder ons middel kwam, begon ik onder het lopen Tazelaars bovenkleren uit te trekken zodat toen we op het strand stonden het niet meer dan tien seconden duurde voordat hij in smetteloos eveningdress stond, kurkdroog. Het was zesentwintig minuten voor vijf. We liepen het strand een klein eindje op zodat ik hem kon wijzen waar zijn oploop was, dronken een slok uit zijn cognacfles en namen afscheid. Hij was in prachtige vorm.'

Peter Tazelaar liep een meter of honderd over de boulevard, op zoek naar de doorgang tussen het Palace Hotel en het Kurhaus. Hij liep daarna naar het Gevers Deynootplein en pakte daar de eerste tram van 5 uur. Hij betaalde met geld dat al maanden ongeldig was, maar kwam verder niet in de problemen.

James Bond
Deze landing werd in 1964 de basis voor de beroemde openingsscène uit de James Bond-film Goldfinger. James Bond stapte net zoals Peter Tazelaar het strand op, trok zijn duikpak uit en daaronder verscheen een smetteloze witte, droge smoking. Peter woonde in Londen op Chester Square Mews no. 4, op 100 meter afstand van het woonhuis van Ian Fleming, de schrijver van de James Bond verhalen.

Locatie
Hazelhoff Roelfzema schreef over de landing in het voorjaar van 1942 in een rapport 'De boulevard en de hotels waren nu duidelijk zichtbaar en tegenover ons was het Oranjehotel, de Duitse Marine Headquarters'. Het Oranjehotel lag ongeveer 100 meter rechts van de huidige Pier (kijkend naar de zee).

Roelfzema verklaarde echter ver na de oorlog dat 'Met ons gezicht naar de zee, is het de eerste zwarte golfbreker links van de pier. Het stukje strand tot aan de grote pier dus.' Dat is het stuk strand recht voor de Palacepromenade, 100 meter links van de Pier.

Mislukte missies

Tazelaar had verschillende opdrachten op zak. Hij moest er voor zorgen dat de journalist Frans Goedhart, de politicus Herman Wiardi Beckman en de kapitein van de generale staf P.M.H. Tielens naar Engeland werden gebracht. Verder moest hij ondergedoken RAF-personeel terughalen en tenslotte moest hij er voor zorgen dat een radiozender een verbinding met Engeland tot stand zou brengen.

De eerste persoon die Peter benaderde was P.M.H. Tielens, die minister van oorlog moest gaan worden.

Tazelaar ging met de tram naar een contactpersoon bij de Frederik Hendriklaan. En vandaar naar de Emmastraat 168. Tielens was echter een militair van de oude stempel die niet naar Engeland wilde vertrekken omdat hij zijn erewoord aan de Duitsers gegeven had.

Het contact met Herman (Stuuf) Wiardi Beckman verliep beter. Peter en Wiardi Beckman doken tijdelijk onder op de Van Hogenhoucklaan 72 waar de jongere zuster, de predikante W.S. Wiardi Beckman woonde.

Kapotte zender

De zender die eerder vanuit Engeland in Nederland gedropt was, werkte echter niet waardoor communicatie met Hazelhof Roelfzema niet mogelijk was. De verbinding werd hierdoor een eenrichtingsverkeer. 

Radio Oranje

Iedere avond werd via de Engelse BBC om 21.00 uur een Nederlandstalig programma (Radio Oranje) uitgezonden waarin gecodeerde berichten voor het verzet werden verzonden. Dit was voor Peter Tazelaar het signaal om 's nachts naar het strand te gaan.

En zo lagen Wiardi Beckman en Tazelaar 's-nachts op de golfbreker te wachten op de Engelse boot met daarop Erik Hazelhof Roelfzema. Deze kwam echter niet opdagen en noodgedwongen liep het duo de vier kilometer terug naar de Van Hogenhoucklaan.

Wiardi Beckman en zijn zus luisterden een dag later naar Radio Oranje in afwachting van het gecodeerde bericht. En in de nacht van 27 november 1941 lagen Tazelaar en Wiardi Beckman wederom op de golfbreker. En wederom kwam Erik niet opdagen. Daarmee was de kans verkeken om van deze maanloze periode gebruik te kunnen maken.

Nieuwe safehouses

Deze ervaringen zorgden er wel voor dat het tot Tazelaar doordrong dat de afstand van het safehouse tot het strand niet te groot mocht zijn. En dat hij hulp nodig had om veilige adressen vlak bij het strand te vinden.

Enige tijd later traceerde Peter Tazelaar zijn oude studievriend en verzetsman Gerard Dogger in een café aan de Groot Hertoginnelaan 202.

Tazelaar besloot dat Dogger zich bij het 'Contact Holland' aan zou sluiten en in plaats van kapitein Tielens mee terug zou gaan naar Engeland.

Deze Gerard Dogger woonde tijdelijk bij twee ongetrouwde dames in de Snelliusstraat en werd een onmisbare hulp voor Tazelaar.

Op zondagavond 7 december 1941 werd het bericht 'We'll do our duty' uitgezonden door Radio Oranje. Dit betekende dat Chris Krediet en Erik Hazelhof de volgende nacht dinsdag 9 december 1941 voor de kust zouden liggen.

Peter Tazelaar, Gerard Dogger, Willem Pasdeloup en Stuuf Wiardi Beckman wachten die avond in avondkleding rond de potkachel van de Middelburgsestraat 21, vlakbij de boulevard. Die nacht vertrok het clubje naar het strand, om even later weer tevergeefs terug te keren.

Erik Hazelhoff Roelfzema was door technische problemen te laat geland om Tazelaar en de anderen op te pikken.

Erik slaagde er echter wel in om een nieuwe geheimagent, genaamd Wim van der Reijden (codenaam Scholte), te droppen . Deze werd door Erik naar de Leuvensestraat 70 gestuurd.

Om mevrouw Kiepe van de Middelburgsestraat een beetje rust te geven, werd een tweede verzameladres geregeld, de Groningsestraat 24. Vanaf dit adres werden wederom twee pogingen gedaan om vanaf het strand te vertrekken. Ook dit mislukte.

Nieuwe pogingen

Op 19 december klonk 's avonds het gedeclameerde Wilhelmus, het teken dat Erik en Chris Krediet onderweg waren. En ook deze keer wachtte het gezelschap tevergeefs op de bevroren golfbreker. Het wachten was nu, weer, op een maanloze nacht. En die kwam in januari 1942.

Op 11 januari 1942 lukte het Hazelhoff Roelfzema eindelijk om volgens afspraak op Scheveningen te landen. Tazelaar lag echter niet op de golfbreker te wachten omdat Radio Oranje de verkeerde code doorgegeven had.

Arrestaties

Op 17 januari 1942 werd op de BBC via 'Radio Oranje' het Wilhelmus gespeeld. Dit was het teken dat Roelfzema vanuit Engeland onderweg was om het clubje verzetsmensen op te pikken.

Goedhart en Wiardi Beckman wachtten ondertussen in de Groningsestraat op Tazelaar. Verzetsman Willem Pasdeloup had zich hierbij aangesloten omdat hij Engelse zenders in ontvangst moest nemen. Toen Tazelaar samen met Dogger arriveerde, vertrokken allen in smoking naar het strand.

Het was hartje winter en steenkoud. Wiardi Beckman, Goedhart en Pasdeloup zochten beschutting bij een bunker aan de duinrand terwijl Tazelaar en Dogger op een golfbreker naar een onzichtbare Engelse boot seinden.

Wellicht werden de lichtsignalen door de Duitse wachtposten gezien want plotseling stormden de Duitsers het strand op.

Gerard Dogger trok Tazelaar de branding in en samen renden ze een paar honderd meter tot voorbij de oude Pier. De winter van 1942 was een van de koudste uit de geschiedenis en de zee was bij achttien graden onder nul gedeeltelijk bevroren. Het duo strompelde meer dood dan levend de boulevard op en wist het safehouse aan de Groningsestraat te bereiken. Daar werden ze ontdooid met zes aspirientjes en driekwart kruik jenever.

Een nacht later, op 19 januari, werd een laatste poging gedaan om via het strand naar Engeland te vluchten. Zowel Tazelaar als Dogger werden echter op weg naar de Boulevard gearresteerd omdat ze binnen de Spertijd buiten liepen. Beiden kwamen met veel geluk met de schrik vrij.

Wiardi Beckman en Goedhart werden gearresteerd en ter dood veroordeeld. Goedhart wist echter met de hulp van een politieagent op de dag voor zijn executie te ontsnappen. Pasdeloup werd een informant voor de Duitsers en werd in 1943 door het verzet vermoord.

Meer pogingen
Door de arrestatie van Pasdeloup, Wiardi Beckman en Goedhart was het voor Tazelaar en Dogger niet langer veilig in Scheveningen. Een accountant uit de Floris Grijpstraat was een schakel in de vluchtroute via Frankrijk, Spanje en Portugal . Hij zorgde ervoor dat beide mannen in april 1942 weer in Engeland terecht.kwamen.

Na Scheveningen probeerde Contact Holland om elders aan de kust landingen uit te voeren (bijvoorbeeld bij Katwijk en Noordwijk). De coördinatie met de geheim agenten in bezet gebied was lastig, maar toch slaagden de Engelandvaarders er begin 1942 in om in drie weken tijd met hulp van de snelle motorboten van de Royal Navy vijf agenten en zes zenders in bezet Nederland aan land te zetten.

Nadat de Engelse motortorpedoboot in de nacht van 11 op 12 mei 1942 slechts met de grootste moeite door een omsingeling van veel sterkere Duitse zeestrijdkrachten wist heen te breken, werden de operaties beëindigd.

Vanaf 1942

Erik Hazelhoff Roelfzema stapte na het beëindigen van de landingen over naar de Engelse luchtmacht om samen met de navigator Ben Vlielander Hein (dit was de kleinzoon van de zus van Louis Couperus) ruim zeventig vluchten boven Duitsland uit te voeren.

Peter Tazelaar werd in november 1944 als geheimagent gedropt in Friesland en verzorgde de radiocontacten met Engeland. Na de bevrijding kwam hij weer terug naar Engeland.

Adjudanten

Op dinsdag 26 mei 1942 gaf koningin Wilhelmina, op aanraden van François van 't Sant, minister Furstner instructies om met spoed Erik Hazelhoff en Chris Krediet voor de hoogste Nederlandse militaire onderscheiding voor te dragen. Peter Tazelaar ontving dezelfde onderscheiding, de Militaire Willemsorde, in 1944.

Zowel Tazelaar als Hazelhoff werden door Wilhelmina als de toekomst van Nederland gezien. Beide Engelandvaarders werden in 1945 gevraagd om adjudant van de koningin te worden. En beiden begeleidden de majesteit bij haar terugkeer op Nederlands grondgebied.

Peter Tazelaar woonde tot 1950 aan de aan de Theresiastraat 223. De avonturiers hadden er echter al na een paar weken genoeg van om op het bordes te staan en stoer over de menigte uit te staren. Erik nam afscheid van zijn werkgeefster, maar Peter was er eerder vandoor gegaan, zonder Wilhelmina in te lichten. Op weg naar andere avonturen.

Plaquette

Op 24 april 2003 werd door de voorzitter van de Stichting Genootschap Engelandvaarders, de generaal-majoor R.W. Hemmes en Erik Hazelhoff Roelfzema een plaquette onthuld ter herinnering aan hun gevaarlijke acties.

De gedenkplaat bevindt zich kijkend naar strand ongeveer 30 meter links van het Kurhaus en is bevestigd aan het Boulevardhek.

OP DIT STRAND WERDEN IN DE WINTER VAN 1941-1942 LANDINGEN UITGEVOERD DOOR DE ENGELANDVAARDERS ERIK HAZELHOFF ROELFZEMA, CHRIS KREDIET EN PETER TAZELAAR. DOEL VAN DE LANDINGEN WAS EEN BETROUWBAAR CONTACT TOT STAND TE BRENGEN TUSSEN DE NEDERLANDSE REGERING IN LONDON EN HET VERZET IN BEZET NEDERLAND. ONGEVEER 1800 ENGELANDVAARDERS ONTSNAPTEN IN DE TWEEDE WERELDOORLOG LANGS VERSCHILLENDE ROUTES NAAR ENGELAND OM MEE TE WERKEN AAN DE BEVRIJDING VAN ONS LAND.

ZIJ WERDEN IN LONDON GASTVRIJ ONTVANGEN DOOR KONINGIN WILHELMINA, DE MOEDER DER ENGELANDVAARDERS, DIE HEN ALS DE SCHAKEL MET BEZET NEDERLAND ZAG. IN DE LOOP VAN DE OORLOG BENOEMDE ZIJ KREDIET, TAZELAAR EN HAZELHOFF ROELFZEMA, DIE LATER BEKEND WERD ALS DE SOLDAAT VAN ORANJE, TOT HAAR PERSOONLIJKE ADJUDANTEN.'

Het boek, de film en de musical

Boek

In 1968 besloot Hazelhoff Roelfzema om een boek te schrijven over zijn belevenissen tijdens de oorlog. Dit resulteerde in 1970 in 'Het hol van de ratelslang' . Het boek werd een jaar later opnieuw werd uitgegeven onder de beroemde titel 'Soldaat van Oranje'

Film

Het boek werd in 1977 verfilmd door Paul Verhoeven. De hoofdrollen van de film werden vertolkt Rutger Hauer en Jeroen Krabbé.

Het werd een avonturenfilm waarin verschillende personages uit het boek bij elkaar gevoegd werden. Erik Lanshof (Rutger Hauer) is uiteraard Erik Hazelhoff Roelfzema.

Guus (Jeroen Krabbé) is een mengelmoes van verschillende historische figuren. In Guus zijn onder anderen Hazelhoffs studievrienden Ernst de Jonge en Erik Michielsen te herkennen. Verder zit ook Chris Krediet in het karakter. 

Ernst de Jonge sloeg tijdens de ontgroening bij Minerva een soepterrine kapot op het hoofd van Hazelhoff ('adoe, vals!'), waarna ze goede vrienden werden. Tijdens de oorlog werd Chris door Hazelhoff bij Katwijk aan land gezet, en later door de Duitsers gepakt. Hij overleed in gevangenschap.

Erik Michielsen probeerde in de zomer van 1940 met Hazelhoff in een kano naar Engeland te varen en speelde hem later filmrolletjes met foto’s van bunkers in handen. Ook hij bereikte Engeland, sloot zich aan bij de RAF en kwam om het leven tijdens een oefenvlucht. Guus’ spionageactiviteiten zijn gemodelleerd naar de belevenissen van Peter Tazelaar.

Regisseur Paul Verhoeven: 'Zo is het ongeveer gebeurd'. 'Al die landingen zijn mislukt. Mensen zijn doodgeschoten. Er is nooit iets uit voortgekomen wat de moeite waard was. Eriks heldhaftigheid zit hem meer in het feit wat hij heeft gedaan, dat hij het durfde en wat hij ervoor riskeerde, niet in wat hij heeft bereikt'.

Hazelhoff Roelfzema: 'Een boek en een film zijn twee totaal verschillende scheppingen, en een omzetting die zich stipt aan de feiten houdt, leidt tot een slaapverwekkende film. Intriges moeten worden vereenvoudigd, karakters opgebouwd of geëlimineerd, conflicten benadrukt of aangescherpt'

Jeroen Krabbé (Guus LeJeune): 'Hazelhoff Roelfzema gaf alle credits aan Peter (Tazelaar). Hij zei: Peter was eigenlijk de echte. Peter heeft het gevaarlijke werk gedaan en Peter moet eigenlijk de eer krijgen die hij verdient'.

Musical

Wilhelmina

Na terugkeer in Nederland wilde Koningin Wilhelmina tussen het gewone volk wonen. En zo geschiedde, op 6 september 1945 betrok de majesteit een gewoon burgerhuis aan de Nieuwe Parklaan 110.

De naastliggende huisnummers 112 en 114 huisvestten de hofhouding en de administratie. Wilhelmina woonde hier tot 15 april 1946. Wilhelmina: 'Op den duur groeide ik er met mijn arbeid en vele paperassen uit en ik was blij toen ik het volgend voorjaar Het Loo weer kon betrekken'. 

Koningin Juliana onthulde op 31 augustus 1977 een gevelsteen: 'Na de bevrijding woonde en werkte in dit huis van september 1945 tot april 1946 hare majesteit koningin Wilhelmina. Symbool van verzet tegen onderdrukking'

Herdenking

Op 5 mei 2011 beleefde Den Haag het eerste (echte) Bevrijdingsfestival. Met onder meer met de 'Ambassadeur van de Vrijheid' zanger Waylon, die de afsluitende act op het Spuiplein verzorgde.

Op het strand werd de landing nagebootst van de bekendste Engelandvaarders: Chris Krediet, Peter Tazelaar en Erik Hazelhoff Roelfzema.

Staatsgreep

In 2015 werd bekend dat Erik Hazelhoff Roelfzema en oud-premier Pieter Gerbrandy in 1947 betrokken waren bij een afgelaste coup. Ze waren ontevreden over de toekomstige onafhankelijkheid van Nederlands-Indië. De linkse voorzitter van de PvdA Koos Vorrink moest, om een daad te stellen, tijdens de staatsgreep vermoord worden.

De assistent van de koningin, Francois van 't Sant, werd door de complotplegers ingelicht met het idee dat hij koningin Wilhelmina zou informeren. Ze hoopten dat Wilhelmina hun kant zou kiezen of zich afzijdig zou houden. De couppoging ging uiteindelijk niet door, omdat de militaire inlichtingendienst werd getipt.

In 1962 vertelde prins Bernhard tegen zijn biograaf dat hij met ‘enkele snelle en scherpe woorden’ het idee van een staatsgreep voorgoed de kop ingedrukt had. De potentiële coupplegers waren teleurgesteld maar luisterden wel naar hun grote voorbeeld. ‘Ze juichten hem toe en vertrokken volkomen ontnuchterd.’ Prins Bernard noemde in zijn verhaal echter geen namen en het is daarom niet duidelijk of Hazelhoff een van de aanwezigen was.