Meisje met de Parel

Het beroemdste schilderij van Nederland hangt in Den Haag in het Mauritshuis. De Mona Lisa van het Noorden uit 1665 is een creatie van Johannes Vermeer en wordt de laatste jaren het Meisje met de Parel genoemd. Maar een van de duurste schilderijen ter wereld was 150 jaar geleden een van de goedkoopste schilderijen.

Meisje met de Parel
Het beroemde schilderij Meisje met de Parel

Het Meisje met de Parel is een van de beroemdste schilderijen van de wereld.

De schilder

Over Johannes Vermeer was lange tijd zó weinig bekend was dat hij de bijnaam 'de sfinx' kreeg. Hij werkte niet voor een groot publiek en schiep slechts een beperkt oeuvre voor enkele liefhebbers en verzamelaars. Een van die bewonderaars was de Delftse boekdrukker Jacob Dissius die de helft van Vermeers werken bezat.

Het schilderij het Meisje met de Parel wordt een Tronie genoemd. Dit is een schilderij met een anoniem model met een mooi hoofddeksel en een vreemd gewaad. De exotische sfeer moest de marktwaarde vergroten. Het is dus geen portret van een opdrachtgever, maar een oefening in het weergeven van leeftijd, karakter of gemoedstoestand.

Omdat Vermeer voor een klein publiek werkte is niet duidelijk wie het model is. Zijn dochter, een dienstmeisje of gewoon iemand uit de buurt. Alles is mogelijk.

Het is ook niet bekend aan wie de sfinx Vermeer het schilderij verkocht.

Zowel het schilderij als de schilder verdwenen uit beeld om pas halverwege de negentiende eeuw weer op te duiken.

Dit werk van Vermeer uit 1666 geeft een, geïdealiseerd, beeld hoe de kunstenaar een Tronie schilderde. Het model zit voor het raam vanwege de maximale lichtinval.

Herontdekking

De Franse kunstcriticus Théophile Thoré-Bürger was een verzamelaar in dienst van de Parijse Salon. Hij stoorde zich aan het ruwe materiaalgebruik en de verfklodders van Vermeer. Rembrandt n'est jamais tombé dans ces excès, Rembrandt verviel nooit in deze excessen.

Maar het Gezicht op Delft van Vermeer in het Mauritshuis veranderde alles. De Fransman veranderde van een criticus in een grote fan. Op zijn oude dag, zo rond 1866, stelde Thoré-Bürger een catalogus samen. Hierin identificeerde hij een aantal Vermeers die verkocht waren als Van Mierissen of De Hoochs. Schilders die veel bekender waren en daarmee waardevoller.

En zo veranderde langzamerhand de status van Vermeer van een vergeten obscure schilder in een van de grote meesters van de Gouden Eeuw.

Koopje

Het is niet bekend wie het Meisje met de Parel van de schilder kocht (na zijn dood). In de nalatenschap van de Haagse beeldhouwer Jean Larson zat in 1664 een 'Tronie van Vermeer'. Dit kan echter ook een ander schilderij geweest zijn.
Vermeer schilderde dit meisjeskopje in 1665. Het was de tegenhanger van Het Meisje met de Parel. Dit schilderij hing in Brussel in het Arenbergpaleis van Hertog van Aremberg  en was in 1882 een bekend werk bij kunstliefhebbers.Het schilderij werd in ieder geval in 1696 in Amsterdam voor 36 gulden verkocht aan een onbekende koper.

In 1882 dook het meesterwerk vanuit een Franse zolder weer op bij de veiling van de spulletjes van ene meneer Braam bij het Haagse Venduehuis der Notarissen. Het schilderij was vies en in een slechte staat, maar de kunstverzamelaar Arnold des Tombe herkende het toch als een Vermeer.

Wellicht herkende hij het schilderij omdat hij bekend was met een gelijksoortige tronie van Vermeer. Dit schilderij was het eigendom van de Hertog van Aremberg uit Brussel (hangt nu in het Moma, New York). Des Tombe kocht het schilderij voor twee gulden, plus 30 cent opgeld voor het veilinghuis (nu ongeveer 30 euro).

In 1885 schreef de latere directeur van het Mauritshuis Abraham Bredius in het tijdschrift 'Oud Holland' : 'Vermeer doodt ze allen; het meisjeskopje, zoo uitmuntend gemodelleerd, dat men haast vergeet een doek voor zich te hebben, en dat éénige licht uitstralende, behoudt geheel alleen uwe aandacht'

In mei 1890 werd het schilderij, waarschijnlijk voor de eerste keer, tentoongesteld. Dat was bij het schilderkunstig genootschap Pulchri aan de Prinsessegracht 57.

Mauritshuis

Het Mauritshuis vlak na de opening als museum. Het schilderij komt uit  1825 en is van Bartholomeus van Hove.Het Mauritshuis werd in 1822 ingericht als museum. Het beroemdste schilderij, de blikvanger, was de Stier van Potter. Een bezit om trots op te zijn want nog in 1810 werd bij een prijsvraag door het Franse museum het Louvre de Stier uitgeroepen tot het zesde schilderij ter wereld.

Het museum kocht in het openingsjaar het schilderij Gezicht op Delft van Johannes Vermeer voor maar 2900 gulden (nu 30.000 euro). De schilder was een beetje vergeten en het schilderij werd niet als een topstuk beschouwd.

Abraham Bredius was van 1889 tot 1909 de directeur van het Mauritshuis. Hij wist de kunstverzamelaar Arnold des Tombe, 'een warm vereerder der Hollandsche kunst', te bewegen om na zijn dood twaalf kunstwerken aan het Mauritshuis na te laten.

Zoals een Govert Flinck, Abraham van Beijeren, Asaias van de Velde, Bernardus Zwaardekroon en een Vermeer.

Het Meisje met de Parel is de grote publiekstrekker in het Mauritshuis. Met links van het Meisje De Luizenjacht (1652) en rechts De Briefschrijfster van Gerard ter Borch (1655). Boven de deur een  Trompe l'oeil  van Caesar van Everdingen uit 1655.

Waardevol

In 1903 was het Meisje met de Parel een halve ton goud waard, 50.000 gulden (nu 650.000 euro). Het Stadsgezicht van Vermeer werd echter belangrijker ingeschat.

In oktober 1902 bezocht de later beroemde Franse schrijver Marcel Proust het Mauritshuis. Hij sprak bewonderend over het Gezicht op Delft maar repte met geen woord over het Meisje. In 1921 schreef hij: ‘Sinds ik in het museum van Den Haag een gezicht op Delft heb gezien, heb ik geweten dat ik het mooiste schilderij van de wereld had gezien.’

In de jaren 1920 hoorde het Meisjeskopje, samen met het Gezicht op Delft, de Anatomische les van Rembrandt en de Stier van Potter tot de populairste en meest waardevolle stukken van het museum.

Pendant

Lachend meisje dat in 1926 als een pendant van het Meisje met de Parel verkocht werd. Later bleek het een vervalsing te zijn van de meestervervalser Han van Meegeren.Een pendant is een tegenhanger of evenknie. Twee schilderijen worden zo gemaakt om samen te worden getoond. In 1926 dook een pendant van het Meisje op dat Het Lachende Meisje genoemd werd. Het werd in mei van dat jaar voor 300.000 dollar / 350.000 mark (nu 4,7 miljoen euro) door de kunsthandelaar Joseph Duveen gekocht.

De waarde van het beroemdere Meisje met de Parel zal op dat moment groter zijn geweest.

In 1951 maakte de zoon van de bekende kunstvervalser Han van Meegeren overigens bekend dat zijn vader dit pendant geschilderd had.

In 1928 was Het Meisje met de Parel tijdens een tentoonstelling in Engeland verzekerd voor 100.000 Engelse ponden (nu ruim 5 miljoen euro). Ter vergelijking: 5 Rembrandts werden gezamenlijk voor 250.000 pond verzekerd.

Vanaf de jaren 1960 was het Meisje definitief het pronkstuk van het Mauritshuis geworden.

De waarde van het schilderij loopt nu in de honderden miljoenen euro's. Het Mauritshuis leent het kunstwerk niet meer uit.

 

De naam

Een computerbewerking van het Meisje met de Parel.Het schilderij had geen naam en werd kortweg Tronie genoemd. Om het onderscheid met talloze andere Tronies te maken werd de naam naar gelieve aangepast.

Zoals Een tronie in antique klederen, ongemeen konstig. Of, Een tronie naar de Turkse mode. Of Meisjeskopje van Vermeer. Of meisje met de blauwe tulband. Of Meisjeskopje van Des Tombe (de eigenaar)

In de twintigste eeuw was het schilderij zo beroemd dat de vergelijking met de Mona Lisa gemaakt werd: de Gioconda van het noorden. Maar rond 1950 dook zo hier en daar de huidige benaming op: Meisje met de Parel.

Het Mauritshuis hield tot 1994 vast aan Meisje met (een) tulband. Na een grote restauratie in dat jaar veranderde de naam officieel in het neutralere Meisje met de Parel.

Het schilderij

De poster van de film Girl with a Pearl Earring. De film bracht het schilderij onder de aandacht van een breed publiek.Tussen 1663-1665 kwam Vermeer onder invloed van Frans van Mieris uit Leiden. Deze fijnschilder gebruikte een nauwgezette techniek met fijne penselen. Vermeer combineerde deze techniek met zijn eigen stijl.

Het onbekende wimperloze meisje staat voor een open raam waardoor het licht valt op de rechterhelft van haar gezicht dat ze naar de schilderende kunstenaar heeft gewend. Om haar hoofd heeft zij een tulband van gele en een blauwe lap stof gewikkeld en in haar oor draagt ze een oorbel met een Parel. Haar fish gape geeft het schilderij een moderne look.

Het is een tronie, geschilderd naar werkelijkheid, maar tegelijkertijd een fantasie.

Het gezicht is nauwkeurig gemodelleerd, terwijl de kleding schematischer wordt weergegeven. Toch is duidelijk het materiaalverschil tussen de witte kraag en de tulband zichtbaar. De Parel bestaat uit twee verfstreken: een helder lichtaccent en de zachte weerschijn van de witte kraag.

De oorbel bevatte voor 1994 een extra glimlichtje. Dit werd bij de restauratie van 1994 verwijderd.De Parel

Parels op schilderijen waren in de mode omstreeks 1650 – 1680. Bijvoorbeeld bij Frans van Mieris, Gabriel Metsu en Gerard te Borch. Jan Vermeer spande echter de kroon. Hij schilderde vaak de druppelvormige Parels zoals die van het Meisje.

Dit kan betekenen dat de oorbellen net zoals het gele jak met de witbonte kraag gewone studio attributen in het atelier van Vermeer waren.

In 2014 kwam de Parel in het nieuws toen duidelijk werd dat de reflecties van het licht niet passen bij een Parel. Wellicht was de Parel gemaakt van verzilverd of gepolijst tin, of van gelakt of beschilderd glas.

Restauratie

In 1960 werd het schilderij grondig gerestaureerd. Men vond de kleuren die tevoorschijn kwamen echter te fel en daarom werd een donkere vernis over het kunstwerk aangebracht.

De Parel van Vermeer in een close up. Dit is de versie van na 1994. Vergelijk dit met de voorgaande foto.Bij de restauratie van 1994 werd de vernislaag weer verwijderd en kon het publiek voor het eerst kennis maken met de originele Vermeer.

Er was echter nog wat veranderd. Bij de allereerste restauratie van 1881 moest het schilderij verhit worden. Bij deze restauratie gingen loszittende verfdeeltjes over het schilderij zweven. En een van deze losse deeltjes kwam als derde glimlichtje op de Parel terecht. Deze reflectie werd in 1994 verwijderd. Zie de vergelijkende foto's op deze pagina.

In 2018 werd in de Gouden Zaal van het Mauritshuis met doorzichtige schermen een glazen huis in elkaar gezet. Het Meisje werd onderzocht met een scanner, röntgen en digitale microscopie.

Onderzocht werd bijvoorbeeld hoe Vermeer zijn verf- en vernislagen toepaste en waar deze materialen vandaan kwamen. Vooral de vier soorten loodwit waren interessant want dat was de verf waarmee de Parel geschilderd was.

In 2003 verscheen de film Girl with a pearl Earring. De film was gebaseerd op een boek uit 1998 en beschrijft het fictieve leven van Johannes Vermeer. Met Colin Firth en Scarlett Johansson.De scanner ontdekte dat het meisje oorspronkelijk wel wimpers had. Rond de ogen werden microscopisch kleine haartjes waargenomen.

Film

De Amerikaanse schrijfster Tracy Chevalier kocht toen ze negentien was een poster van het Meisje met de Parel. De intrigerende poster verhuisde met iedere adreswijziging mee.

Als gevolg schreef Chevalier in 1999 de historische roman Girl with a Pearl Earring. In dit boek wordt het verhaal verteld van Jan Vermeer en Griet dat als dienstmeisje bij de schilder in dienst was. Er werden ruim twee miljoen exemplaren van verkocht.

De beroemde Parels worden, in de film, door Johannes Vermeer aan het meisje geschonken.In 1999 verschenen daarop nog drie andere boeken over Nederlandse schilders.

  • Susan Vreeland’s Girl in Hyacinth Blue gaat over een schilderij van Vermeer dat zoek raakt (verfilmd in 2003).
  • Katharine Weber’s The Music Lesson vertelt het verhaal van het gestolen Vermeer schilderij 'De Muziekles'.
  • Deborah Moggach’s Tulip Fever is een roman over de liefde tussen een schilder en zijn model (verfilmd in 2017).

Girl with a Pearl Earring werd in 2003 verfilmd met Colin Firth en de achttienjarige Scarlett Johansson.

Het Mauritshuis in de jaren 1930. De tram rijdt over de  Korte Vijverberg. Met rechts van het Mauritshuis het torentje van de premier.De film werd onder andere in Delft opgenomen en was met een budget van 12 miljoen dollar en een opbrengst van 35 miljoen een aardig succes. Het droeg bij aan de populariteit van het schilderij in brede kring.

De film had ook een Haags tintje want {tip title="artdirector" content="degene die verantwoordelijk is voor de aankleding van een film"}artdirector{/tip} Ben van Os werd genomineerd voor een Oscar en een BAFTA. 'Het liefst ga ik zelf naar de markt om de stoffen uit te zoeken.' Hij won de prijzen niet maar werd in 2005 wel door de gemeente Den Haag geëerd met de {tip title="ouborg prijs" content="de Haagse stadsprijs voor beeldende kunst, genoemd naar de Haagse kunstenaar Pieter Ouborg (1893-1956)"}Ouborgprijs{/tip} .

Ranglijst
Top 10

De populariteit van het Meisje met de Parel in vergelijking met andere meesterwerken.

Over smaak valt niet te twisten, maar het valt wel te meten. Hieronder de tien beroemdste / populairste / mooiste schilderijen uit de geschiedenis. De Mona Lisa is de onbetwiste nummer 1. De nummers 2♦ tot en met 5♦ kunnen rouleren en hetzelfde geldt voor de nummers 6♠ tot en met 10♠.

1

 Mona Lisa - Leonardo da Vinci - 1506

2♦

 Sterrennacht - Vincent van Gogh - 1889

3♦

 Meisje met de Parel - Johannes Vermeer - 1665

4♦

L'Ultima Cena - (Laatste avondmaal) - Leonardo da Vinci - 1498 

5♦

 Guernica - Pablo Picasso - 1937
   

6♠

 Der Kuss (Liebespaar) - De Kus - Gustav Klimt - 1908

7♠

 Geboorte van Venus - Sandro Botticelli - 1486

8♠

 De Nachtwacht - Rembrandt van Rijn - 1642

9♠

 Terrasse du café le soir, Place du forum, Arles - (Cafeterras bij nacht) - Vincent van Gogh - 1888

10♠

 American Gothic - Grant Wood - 1930

 

De grote Vermeer tentoonstelling van 1996 werd door 460 duizend gasten bezocht. De souvenirs alleen al leverde het Mauritshuis 1 miljoen Euro op.Het Mauritshuis in december 2019.